'Tumblen' van metaal

Wie op internet de usenet nieuwsgroep rec.games.pinball of de amerikaanse handleidingen over herstellen en opknappen van flippers bezoekt, heeft waarschijnlijk al over een 'tumbler' of 'vibrating polisher' gelezen. Hierbij meer uitleg over zo'n toestel en mijn ervaringen ermee.

Wat is een tumbler ?

Een tumbler of vibrating polisher is een toestel om metaal te reinigen en op te blinken. Beide termen worden door elkaar gebruikt of men gebruikt het soms voor het verkeerde toestel. Het wordt vooral veel gebruikt om hulzen van kogels te reinigen (zie verder ivm wapenhandelaars).

Voor de pietjes precies onder ons:

- Een tumbler is een afgesloten vat dat op rollen ligt die door een motor worden aangedreven. Het vat rolt de hele tijd traag rond. (tumbling = ronddraaien)

Een handig persoon die nog een motor heeft liggen kan dit eventueel zelf maken, zo is er iemand die dit met skate-board wieltjes heeft gedaan..

- Een vibrating polisher is een pot die bovenop een motor-basis staat, die de pot op en neer doet trillen.

In de praktijk echter wordt dit laatste toestel ook een tumbler genoemd en is het onder die naam in de handel verkrijgbaar. Het eerste soort toestel is moeilijker te vinden (althans in Europa). Beide toestellen werken even goed, de vibrerende pot zou echter veel sneller werken.

Het principe is eenvoudig: je gooit je metalen stukken in de pot samen met een 'media', zet het toestel op en laat het uren tot dagen aan een stuk draaien of trillen. De media wrijft en schuurt tegen het metaal, neemt het vuil op en polijst zodat het metaal blinkt.

Iedereen zal wel een favoriete manier hebben om metaal op te poetsen (schuurspons, staalwol, borstel op boormachine, ..) maar het voordeel van de tumbler is het grote gebruiksgemak. Gewoon er alles van vuile metalen onderdelen ingooien en je moet er niet meer naar omkijken. Verder kan je zonder gevaar kleine en onregelmatig gevormde stukken zoals schroefjes e.d. mooi opblinken, iets dat je met de hand amper kan doen en zeer tijdrovend is..

Voor grote metalen onderdelen (grote metalen ramps, ballguides) is het minder geschikt (ze moeten nog in de pot passen) maar voor kleine onderdelen is het ideaal.

Een tumbler kopen

In Europa zijn tumblers verkrijgbaar in de meeste wapenwinkels. Ze worden door schutters gebruikt om koperen hulzen te reinigen zodat die opnieuw geladen kunnen worden. Dat komt goedkoper uit dan steeds nieuwe kogels te kopen (en sportschutters kunnen ook heel precieze kogels maken).

Op rec.games.pinball is men vooral voorstander van de Berry's tumbler, omdat deze in de USA maar rond de $50 kost en al van goede kwaliteit is (vnl. in vergelijking met de 'speelgoed' hobby tumblers). In Belgie is deze zover ik weet niet verkrijgbaar, enkel in Duitsland was een importeur.
Sommigen gebruiken nu een Dillon tumbler. De Dillon heeft een veel grotere pot, zodat je grotere stukken en meer tegelijk kan reinigen.

In wapenwinkels hier kan je wel de Lyman tumblers verkrijgen. Deze zijn van uitstekende kwaliteit. De prijs ligt hoger dan in Amerika, bij de goedkoopste wapenhandelaar die ik heb gevonden was hij afhankelijk van de dollar-koers tussen de 100 en 130 euro (duurdere wapenwinkels vroegen zelfs tot 170 euro).
 
Zelf heb ik eind 2003 een Lyman Turbo Twin tumbler gekocht. De motor-basis is dezelfde voor alle modellen, enkel de grootte van de pot bovenop verschilt. Bij de 'twin' versie krijg je 2 potten van verschillende maat. In de praktijk zal je enkel de grootste pot gebruiken.

Als je de tumbler gaat halen, koop er ineens een doos 'media' bij want die heb je ook nodig. De prijs daarvan die ik betaald heb was 10 euro voor een kleine vulling (1 kg, net voldoende om de grote pot te vullen), of 25 euro voor een grote bus van bijna 3 kilogram.

De vermelde prijzen geef ik mee ter informatie, ze zullen tussen elke wapenhandelaar verschillen en hangen ook af van de dollar koers, maar dan hebt u een idee wat het kost en of uw handelaar te duur is of niet.. Kijk in de gouden gids onder de rubriek wapens en bel wat rond voor prijzen en informatie en vergelijk..

Media voor tumblers

Er zijn verschillende soorten media. De meest gebruikte zijn corn cob en walnut shell, zowel in behandelde en onbehandelde vorm.

Walnut shell is, zoals de naam het zegt, geplette pellen van walnoten. Deze zijn heel hard en zeer goed om metaal te reinigen en zouden zelfs krassen verwijderen. Het product is echter minder goed om op te blinken en is te agressief om op zachte metalen te gebruiken.
 
Lyman verkoopt onder eigen naam Tuffnut media. Deze is behandeld is met een 'rouge', een rood product. Dit maakt het nog agressiever tegen roest en corrosie. Nadeel van dit product is dat het een rood stof achterlaat.

Corn cob is zachter. Het is geschikt om niet al te vuil metaal te reinigen en vooral om het op te blinken.
 
De behandelde corn cob die Lyman verkoopt is groen. Onbehandelde zou ik niet in een wapenwinkel kopen, deze schijnt minder goed te werken, voor het kleine prijsverschil koop je beter behandelde.

Heb je (zwaar) verroest of heel vuil (vet) metaal dan kan je het best eerst met de tuffnut tumblen tot het roest eraf is, en daarna met corn cob om op te polijsten.

In normale omstandigheden heb je aan behandelde corn cob genoeg om metaal te reinigen en mooi op te blinken.

Nochtans zijn er mensen die enkel walnut shells gebruiken waar ze Novus 3 of zelfs zand onder mengen. Het is dus even zoeken en experimenteren om te zien wat je in welke omstandigheden kan gebruiken, en het hangt er ook van af welke resultaten je wil bereiken en hoeveel geld je wil uitgeven.

Er zijn ook goedkopere manieren om je media te vervangen dan het in een wapenwinkel te kopen.

Volgens berichten uit de USA is onbehandelde media (zowel corn cob als walnut) daar in dierenspeciaalzaken te krijgen. Het is dan veel goedkoper en wordt gebruikt om op de bodem van vogelkooien te leggen. Zelf heb ik het hier nog niet in de handel gevonden, indien iemand een merk/produkt weet, laat het dan weten aub (hier verkoopt men meestal houtschaafsel). Het zou ook gebruikt worden voor op de bodem van reptielen-kooien te leggen, maar hier dezelfde opmerking, in Europa verkopen de meeste dierenwinkels daarvoor grote houtschilfers..

Het zand dat men voor zandstralen gebruikt zou ook goed werken, en qua kostprijs kan dat interessant zijn voor wie een tumbler veel gebruikt. Het is wel redelijk agressief, niet geschikt om iets mooi blinked te polijsten maar eerder om roest te verwijderen enzo.

Zelfs gewone, ongekookte rijstkorrels zijn een geschikt voor corncob media. Ben je op zoek naar een goedkoop alternatief dat overal beschikbaar is, probeer dan gewone rijst. Je kan er een product aan toevoegen (zoals Brasso of een ander poetsmiddel).

Zelfs al hebt u de media nog niet gezien of vast gehad, hopelijk hebt u nu een idee van wat het is: kleine korreltjes van enkele millimeter groot, hard en droog.

Gebruik van de tumbler

Zoals gezegd, het gebruik is eenvoudig. Vul de pot 3/4 met media, gooi daar al je metaal in zodat het bedekt is, doe er eventueel een goede scheut wax of chroompoets bij en laat de tumbler uren tot dagen aan een stuk trillen. Af en toe kijk je hoever het staat.

Het is belangrijk van de pot voldoende te vullen. Bedek de metalen stukken volledig en geef ze voldoende ruimte om rond te draaien. Het is niet de bedoeling dat ze op de bodem blijven liggen en enkel wat trillen, te moeten echt vlot kunnen bewegen in de media.

Sorteer zoveel mogelijk de soorten metaal zodat je enkel gelijkaardige dingen samen doet (puntig, rond, plat, ..) Meng bv geen ballen met schroefjes, want dan schuren de schroefjes de hele tijd tegen de ballen aan en veroorzaak je krassen die je er niet meer uit krijgt. Hetzelfde geldt als je lane guides en andere metalen plaatjes erin doet, niet met iets anders mengen om krassen te vermijden.

Aangezien de media heel droog is, doe je er best een beetje vloeibare autowax, chroompoets of Novus bij, dan gaat de media langer mee en zet je een beschermlaagje op het metaal.

Zo had een kennis van me zwaar verroeste ballen geprobeerd. Ze kwamen er als nieuw uit, maar na een dag begonnen ze al opnieuw fijne lijntjes van roest te vertonen. Opnieuw een dag in de tumbler, deze keer met een beetje autowax erbij, en sindsdien blijven ze blinken.

Een goede tip is als je media begint vuil te worden: laat de pot draaien met enkele vellen keukenpapier in. De keukenrol zal een groot deel van het vuil stof opnemen zodat je media iets langer mee gaat. Je kan ook met een magneet door de media gaan, deze zal ook een stuk van het vuil aantrekken.

Hoe lang je iets moet laten vibreren, hangt vooral van de hardheid van het metaal af. Zacht metaal zoals koper en brons (bv lampjes, munten) is na enkele uren al goed. Voor heel harde stalen onderdelen (zoals flipperballen en pootbouten) zijn meerdere dagen vereist, en soms zal je amper een verschil zien.

Eventueel kan je experimenteren door bv een beetje chroompoets erbij te gieten als je harde stukken wil poetsen.

Sommige mensen sorteren zelfs hun media en hebben een mengsel naargelang de soort metaal en gebruiken het ook enkel daarvoor. De bedoeling hiervan is vooral van geen vuil dat in de media dringt op een ander soort metaal neer te slaan.

Haal je het metaal uit de tumbler dan wrijf je het best af met een zachte doek om stof van de media weg te nemen, eventueel doe je er een beetje wax of Novus 3 op (als er geen wax in je media zat).

Tenslotte nog een waarschuwing in verband met het gebruik van een tumbler. Deze toestellen zijn ontworpen om lichte, koperen hulzen te reinigen. Vul hem niet te zwaar zodat hij overbeladen is ! Het is beter van een zware lading op te splitsen in plaats van alles tegelijk te doen.

Mijn ervaringen met het oppoetsen van metaal

- Tokens van de Safecracker flipperkast: 2 uurtjes in de tumbler en de tokens kwamen er mooi blinkend, als nieuw uit. Het verschil was ongelofelijk, van dof en vuil tot nieuwstaat. Ook op vuile muntstukken werkt het goed.

- Flipperballen: ook hier krijg je ongelofelijke resultaten. Zelfs oude ballen met roestplekken krijg je blinkend als nieuw

Opmerking: gebruik oude ballen enkel als ze echt geen krassen of afgeplatte stukken hebben, anders gaan ze je speelveld beschadigen !! Maar zolang ze nog steeds mooi rond zijn, kan je ze hergebruiken.

Ook op nieuwe flipperballen krijg je een groot verschil, die kan je mooi polijsten. De 'Mirror Glazed' flipperballen in de handel zijn trouwens zo blinkend omdat ze in een tumbler zijn opgeblonken tot ze blinken als een spiegel.

Een grijs geworden Powerball uit Twilight Zone ? Krijg je opnieuw volledig wit.

- Schroefjes: korte schroefjes hebben maar weinig platte stukken die je kan opblinken (enkel de bovenkant) dus het resultaat is hier minder spectaculair. Maar je krijgt ze proper. De media blijft soms in de groefjes zitten, even schudden of met een fijne schroevendraaier prutsen om ze eruit te halen.

Met de lange schroeven om plastic posts vast te zetten en metalen posts waar rubbers rond zitten heb je beter resultaat, daar zit meer aan dat je kan opblinken. Maar deze zijn van hard staal dus het heeft wat tijd nodig.

- Lampjes: #44 lampjes uit oude kasten hebben meestal corrosie op hun basis maar werken verder nog goed. Een nacht in de tumbler en ze komen er ook als nieuw uit. En nee, door de trillingen gaan ze niet kapot (enkele misschien, maar dat waren dan toch de zwakke die snel gingen doorbranden). Gedaan met lampjes weg te gooien omdat ze vuil zijn en slecht contact geven.

- Pootbouten: deze zijn van heel hard metaal, reken op meerdere dagen. Als nieuw ga je ze niet krijgen (tenzij je ze heel lang met de tuffnut laat draaien). Maar het kopje kan je wel goed opblinken.

- Plunger assembly: Krijg je heel goede resultaten mee. Bally flippers uit de jaren 70 en 80 hebben een stukje metaal met Bally logo op de cabinet aan de plunger. Krijg je als nieuw. Idem voor de korte veer en de plunger zelf.

Dit zijn maar enkele voorbeelden van wat ik heb geprobeerd. Het echte nut bewijst een tumbler vooral als je een flipper wil opknappen die een tijdje in een vochtige omgeving heeft gestaan. Meestal zijn dan alle metalen stukken aangetast en vertonen ze roest, of wat meer voorkomt, witte corrosie-plekjes. Dan kan je echt alle metalen stukken op en vooral onder het speelveld proper krijgen (ramps, diverters, tilt gewicht, maar ook alle houders van spoelen e.d.).

En als je er de tijd wil in steken om ze los te solderen, dan kan je zelfs de lamphoudertjes van oude flippers mooi krijgen, want door corrosie geven die ook vaak slecht contact.

Buiten flipper-onderdelen kan een tumbler zeker van pas komen om andere mechanische toestellen te herstellen, bv om verroeste tandwielen opnieuw proper te maken.

Verder kan je het toestel misschien ook in andere hobby's gebruiken.. Zo wordt het ook als 'rock polisher' gebruikt door mensen die stenen verzamelen. Op oude munten doet het ook wonderen.

Ik heb zowel een Lyman turbo twin als een Berry tumbler getest. Het is moeilijk te zeggen dewelke beter is, ze hebben beide hun voordelen. De Berry tumbler heeft een iets grotere pot, zodat je er grotere stukken (zoals kleine ramps) in kwijt kan. Maar de pot van de Lyman tumbler is dan veel beter van vorm. Bij de Berry tumbler schudt de media gewoon op en neer, terwijl de gebogen zijkanten van de Lyman pot ervoor zorgen dat de media ook nog eens van het midden naar de zijkant beweegt. Dat geeft een beter effect en waarschijnlijk wordt metaal dan sneller proper.

Conclusie

Een tumbler is een handig toestel om metaal te reinigen en op te blinken, en eenmaal je het hebt dan zal je steeds meer dingen erin stoppen.

Heb je maar 1 of 2 dot matrix kasten in goede staat, dan is een tumbler de investering niet waard. Dan koop je beter nieuwe lampjes en ballen e.d. en poets je metaal met de hand. Of je vraagt aan iemand die er een heeft of hij wat voor jou wil tumblen.

Het wordt pas interessant als je regelmatig een flipper opknapt en handwerk wil besparen.

Of wanneer je een grondige restauratie van een kast wil doen en enkel tevreden bent wanneer echt alles proper en als nieuw is. Voor zo'n project is een tumbler onmisbaar.

Websites van fabrikanten: Lyman - Berry's

Websites van enkele winkels waar je ze kan kopen:
Herlaadwinkel.nl
Target-Master.nl